Falanqayn ku saabsan heshiiska shidaalka Soomaaliya iyo Turkiga:

Laas-caanood, Sabti, 26-ka.abriil.2025: 

Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Dowladda Turkiga ayaa 7-dii Maarso 2024 magaalada Istanbul ku kala saxiixday heshiis ku saabsan sahminta iyo soo saarista shidaalka iyo gaaska dabiiciga ah ee Soomaaliya. Heshiiskan oo si rasmi ah loo shaaciyey 22-dii Abriil 2025, ayaa faahfaahinaya xuquuqaha iyo waajibaadka labada dhinac. Heshiiska wuxuu qeyb ka yahay istaraatiijiyadda Turkiga ee ballaarinta xiriirka Afrika, iyadoo Soomaaliya loo arko waddan muhiim u ah sababtoo ah xeebta dheer iyo kheyraad dabiici ah oo aan wali la adeegsan. 

Muxuu heshiisku dhigayaa? 

• Turkiga wuxuu heli doonaa 90% shidaalka uu soo saaro sanad kasta, si uu uga bixiyo kharashaadka sahminta iyo soo saarista. Tani waxaa lagu magacaabaa "cost recovery". 
• Soomaaliya waxay heli doontaa 5% (lacag ama shidaal ahaan), taasoo ah qayb aad u yar marka loo eego caadooyinka caalamiga ah ee la midka ah. 
• Turkiga ma bixinayo wax lacag ah markii heshiiska la saxiixayo, sida lacagta saxiixa, horumarka ama kharashaadka maamulka. 
• Turkiga wuxuu xor u yahay inuu shidaalka ama gaaska dhoofiyo, oo uu dakhligaasi si buuxda u qaato, iyadoo aan Soomaaliya si toos ah uga qeyb galin dhaqaalaha laga helo shidaalkaas.
• Shirkadaha Turkiga uma baahna in ay xafiisyo ka furtaan Soomaaliya, waxayna awood u leeyihiin in ay xuquuqaha ay helaan ku wareejiyaan cid kale, iyagoo aan dhanka dowladda Soomaaliya laga xisaabtamin. 
• Haddii muran yimaado, waxaa lagu xallinayaa maxkamad caalami ah oo ku taalla magaalada Istanbul ee dalka Turkiga. 

Maxaa faa’iido ah oo Soomaaliya ka heli karta? 

• Soomaaliya waxay heli kartaa maalgashi, shaqo-abuur iyo khibrad teknoolojiyeed. 
• Waxaa suurtagal ah in Turkiga uu kaalmo ka siiyo dhismaha ciidamada badda iyo sugidda amniga xeebaha. 
• Xiriirka diblomaasiyadeed ee labada dal ayaa sii xoogeysan kara. 

Maxaa khasaaro ah oo ku jira? 

• Qaybta Soomaaliya ka helayso shidaalka oo aad u yar marka loo eego kheyraadka laga faa’iideysanayo. 
• Turkiga ayaa si buuxda u maamuli doona dakhliga shidaalka, iyadoo aan Soomaaliya waxba loo soo bandhigin xisaab ahaan. 
• Soomaaliya ma awooddo in ay si madax-bannaan u xalliso khilaafaadka, maaddaama lagu xallinayo gudaha Turkiga. 
• Ma jirto nidaam sugan oo xaqiijinaya mas’uuliyadda shirkadaha Turkiga iyo ilaalinta deegaanka. 

Gunaanad: Heshiiskan wuxuu Soomaaliya siin karaa fursad ay ku hormariso dhaqaalaha, balse sidoo kale wuxuu xambaarsan yahay halis weyn oo ku saabsan madax-bannaanida maamul iyo kheyraad. Waxaa muhiim ah in dowladda Soomaaliya ay dib u eegto heshiiska, oo ay hubiso in danaha qaranka laga ilaaliyo wax kasta oo dhaawici kara mustaqbalka dhaqaalaha iyo madax-bannaanida kheyraadka dabiiciga ah. 

Diyaariye: Faysal C/raxmaan Cali-Gaas  

Xarunta cilmi barista:  Isha Peace and Governance Institute (ishapeace.org) 

Laas-Caanood, SSC-Khaatumo, Soomaaliya.